Francuskie PACSy czyli czy związki partnerskie osłabiają rodzinę?

Poza wczorajszą homofobią w Sejmie, która, oby jeszcze za naszego życia, wspominana była niczym przedwojenny antysemityzm (doprawdy, retoryka podobna), nawet w oficjalnych analizach prawnych związków partnerskich pojawia się pewien mem o tym, że związki partnerskie osłabiają małżeństwo czy szerzej osłabiają rodzinę.

Osłabienie zaś niezgodne ma być z art. 18 konstytucji, który  stanowi, iż „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”. Opieka i ochrona rozumiana może być jednak dwojako. Po pierwsze jako niemożliwość pogorszenia dotychczasowej sytuacji prawnej obecnych i przyszłych małżonków przez utworzenie nowej, konkurencyjnej instytucji prawnej lub po drugie, także jako niemożliwość pogorszenia sytuacji faktycznej, czyli kolokwialnie mówiąc zmniejszenia atrakcyjności małżeństwa w porównaniu z każdą inną formą prawną. Sąd Najwyższy i zdaje się większość konstytucjonalistów niestety przychyla się do tej drugiej wersji, co samo w sobie prowadzi do zabawnych paradoksów.  Po pierwsze, aby wybrnąć z kłopotliwej sytuacji, należałoby celowo tworzyć taką konstrukcję związku partnerskiego, by odstraszać potencjalne strony umowy, czyli zamiast ich sytuację jak najbardziej polepszać, umyślnie polepszać jak najmniej. Po drugie, skoro małżeństwo ma rzeczywiście przegrać w konkurencji ze związkiem partnerskim, to znaczy, że społeczeństwo/naród a więc tzw. suweren rzeczywiście ma wolę przedkładania związku partnerskiego nad małżeństwo, a za czym idzie zgodnie z ową wolą to teraz związek partnerski powinien zostać jeśli nie uprzywilejowany, to chociaż dopuszczony. Ochrona suwerena przed jego własną wolą w imię mniej chcianego przez niego rozwiązania sama w sobie jest dosyć zabawna, jeśli chodzi o demokrację. No ale dobrze, niech sobie suweren zbierze większość konstytucyjną i zmieni art. 18 odpowiedzieć mogą przeciwnicy.

Notabene gdyby posłowie choć trochę wyszli za swoje seksualne fiksacje, zrozumieliby, iż w obecnym porządku prawno-konstytucyjnym osłabiać monopol małżeństwa, póki co, (i jeśli już), mogą jedynie związki partnerskie heteroseksualistów, albowiem to oni dostaliby prawo wyboru: małżeństwo albo właśnie związek partnerski. Pary jednopłciowe takiego wyboru nadal niestety mieć by nie mogły.

Pytanie jednak czy związki partnerskie naprawdę osłabiają rodzinę? Klasycznym argumentem za osłabieniem małżeństwa przez związki partnerskie ma być przykład Francji, gdzie zestawia się spadek ilości małżeństw z wzrostem konkurencyjnych związków partnerskich (tzw. PACSów uchwalonych w 1999 r.). Zerknijmy jednak na tabelę.

Jak widać spadek ilości małżeństw jest pewnym trendem, utrzymującym się od lat, i ba, tuż po wejściu PACSów ilość małżeństw nie zmalała a wręcz wzrosła. Gwałtowny spadek i przejście pewnych punktów granicznych ma miejsce dopiero w ostatnich latach czyli 2006-2008, jeśli spojrzymy na odsetek pierwszych małżeństw odnośnie osób w tym samym wieku. A i tak jest podobny do tych w pierwszej połowie lat 90-tych, gdy PACSu nie było. Jak twierdzą autorzy

Making the comparison between PACS and marriage does not mean that these two modes of legalizing a union are mutually exclusive, since a proportion of PACS unions lead on to marriage (9,610 PACS were dissolved due to marriage in 2008 and 10,781 in 2009). The comparison is nonetheless instructive since some PACS partners chose this contract precisely because it represents an alternative model to marriage (Rault, 2009).

Fakt, gwałtownego przyspieszenia PACSów (patrząc ilościowo) w ciągu ostatnich kilku lat potwierdzają najnowsze statystyki. Co ciekawe ilość małżeństw w roku 2012 wzrosła w stosunku do małżeństw z roku 2011 ( z   236 826 do 241 000).

Do najciekawszych wniosków doszła jednak Marion Leturcq w swoim artykule z 2011 r. „Competing marital contracts? The marriage after civil union in France(pdf)”. Jak opisuje swoją analizę

The following analysis investigates the potential links between pacs and marriage, by comparing what could be the behavior of couples if the pacs exists compared to how they would have behaved, the pacs has not existed. I assume that the creation of pacs does not affect the couple formation, so that the number of couples is the same as what it would have been without the pacs. If the pacs does not exist, couples can only cohabitate or be married. The creation of the pacs adds a third possibility in the couples’ choices. As a consequence, at time t, it substitutes for cohabitation or for marriage. If it is a perfect substitute to marriage, the number of marriage is lower than what it would have been, but the number of unions is equal to what would have been the number of marriages. If it it is a perfect substitute to cohabitation: the number of marriage is not affected, and the number of legal unions is greater than what it would have been without pacs. The intermediate case would be that it is an unperfect substitute to both and the number of marriage is lower, but the number of unions is greater than the counterfactual number of marriages. If the counterfactual was observed, ie the number of marriage contracted at time t if the pacs has not been created, the substitution between pacs and marriage would be easily checked out. The observation of the joint evolution of the number of unions and marriage in fig. 2 suggest that the pacs is an unperfect substitute to marriage, because the total number of unions increases while the number of marriages decreases. But, the counterfactual number of marriages is not observed, so it is unable to give the underlying link between pacs and marriage.

Argumentacja wiązania spadku ilości małżeństw ze wzrostem PACSów  pomija fakt, iż masa PACSów może być zawierana, aby „zinstucjonalizować” konkubinaty, w tym również takie konkubinaty, które doczekały się potomstwa. I tu dochodzimy do drugiego pytania, a mianowicie czy małżeństwo osłabia rodzinę? Dla przypomnienia podpowiem, że rodziną nie jest tylko mąż, żona i dzidzia, ale także samotna, niezamężna mamusia i jej synek ksiądz. Otóż, zważywszy na to, że związki partnerskie zawierane są przez dotychczasowych konkubentów, którzy inaczej nigdy by małżeństwa nie zawarli, związek partnerski nie tyle osłabia, co rodzinę wzmacnia. Przy odpowiednio skonstruowanym projekcie związków partnerskich sytuacja dzieci z takiego związku może być prawnie lepsza niż „dzieci konkubenckich”. Mało tego, według innych badań (pdf) to właśnie dopuszczalność francuskich PACSów ma wyjaśniać poprawę dzietności, znowuż przekładającą się na ochronę rodziny i generalnie tych wszystkich demograficznych problemów, którymi straszą od kilku (?) dekad.

Wracają do art. 18 Konstytucji, łatwo więc zauważyć, że ci co najwięcej gardłują o ochronie rodziny de facto swoim uporem ją nie tyle wspierają, co wręcz osłabiają.